تخت جمشید

تخت جمشید یا به زبان یونانی پرسپولیس از مجموعه کاخ های باشکوهی تشکیل می شود که در فاصله 60 کیلومتری شهر شیراز و در نزدیکی مرودشت قرار دارد. ساخت این مجموعه که در ایران قدیم به آن پارسه یا چهل منار نیز می گفتند از حدود سال 512 قبل از میلاد آغاز شد و 150 سال به طول انجامید. مجموعه کاخ های تخت جمشید از زمان داریوش هخامنشی به عنوان پایتخت ایران شناخته می شد و تا سال ها پابرجا بود تا زمانی که اسکندر مقدونی در حمله به ایران آن را به آتش کشید. این مجموعه بزرگ و باشکوه از یک سمت به کوه رحمت و از سمت دیگر به مرودشت می رسد و در کنار شهر پارسه واقع شده است. این مکان هم اکنون به عنوان میراث جهانی در یونسکو به ثبت رسیده است. اولین بناهای این مجموعه که در زمان داریوش ساخته شدند، تالار آپادانا، پله های اصلی و کاخ تچرا بودند که بر روی تختگاه بلندی قرار گرفتند. پس از آن، خشایارشا دستور ساخت تالار هدیش را صادر کرد و طرح بنای تالار صد ستون نیز ریخته شد که ساخت آن در زمان اردشیر اول به پایان رسید. اردشیر سوم نیز فرمان داد ساختمان دیگری به این مجموعه اضافه کنند که البته ساخت آن ناتمام ماند. سبک معماری دوره هخامنشی تلفیقی از سبک های بابلیان، آشوریان، مصریان، شهرهای یونانی آسیای صغیر و قوم اوراتو است که هنر و فرهنگ ایرانی در آن تلفیق شده و به نوع مستقل و منحصر بفردی تبدیل شده است. هدف از ساخت این بنا توسط هخامنشیان، نشان دادن شکوه و بزرگی پادشاهی خود به جهانیان بود. در کاوش های باستان شناسان در این منطقه، لوح هایی به خط عیلامی و پارسی کشف شد که روی آن ها هزینه های ساخت این مجموعه درج شده بود و نشان از این داشت که این کاخ های عظیم به دور از هر گونه ظلم و جور و به کار گرفتن بردگان ساخته شده و مزد تک تک کارگران پرداخت می شده است. این کارگران از ملل مختلف ایرانی، بابلی، آشوری، مصری، یونانی و عیلامی بودند که در آن زمان همه آن ها تحت فرماندهی دولت هخامنشی قرار داشتند. در مورد علت آتش سوزی تخت جمشید بین تاریخ نگاران اتفاق نظر وجود ندارد. برخی آن را ناشی از یک اتفاق غیرعمدی می دانند و برخی نیز دلیل آن را انتقام اسکندر در مقابل به آتش کشیدن شهر آتن توسط خشایارشا بیان می کنند. بخش های مهم این مجموعه سلطنتی شامل قسمت های زیر است: • کاخ‌های‌ رسمی‌ و تشریفاتی‌ تخت جمشید (کاخ دروازه ملل) • سرای‌ نشیمن‌ و کاخ‌های‌ کوچک‌ اختصاصی‌ • خزانه‌ شاهی‌ • دژ و باروی‌ حفاظتی‌ • پلکان‌های ورودی سکو و دروازه خشایارشا ورودی سکو شامل دو پلکان در روبروی یکدیگر است که مانند دستانی است که آرنج خود را خم کرده اند و آماده در آغوش گرفتن مهمانان هستند. به دلیل حفظ وقار و شکوه پادشاهان هخامنشی و میهمانان، این پله ها را کوتاه ساختند تا در هنگام گذر از پله ها، جلوه و زیبایی لباس های بلند آن ها حفظ شود. بالای این پلکان ها، بنای ورودی تخت جمشید به نام دروازه بزرگ یا دروازه ملل، که به نام دروازه خشایارشا نیز شناخته می شوند، قرار دارد. بر روی دروازه های غربی و شرقی، طرح مردانی بالدار و بر و طرح دو گاو سنگی با سر انسانی حجاری شده است. قسمت فوقانی این دروازه ها را شش کتیبه به خط میخی مزین کرده است. بر روی این کتیبه ها، پس از ذکر نام اهورامزدا آمده است: "هر چه بدیده زیباست، به خواست اورمزد انجام پذیرفته‌است." دو دروازه‌ خروجی‌ رو به جنوب و شرق گشوده می شوند و دروازه جنوبی‌ رو به‌ کاخ‌ آپادانا، یا کاخ‌ بزرگ‌ بار، دارد. فرجام تخت جمشید مجموعه باشکوه و عظیم تخت جمشید، سرانجام در حمل یونانیان به ایران، به فرماندهی اسکندر مقدونی به آتش کشیده و تبدیل به ویرانه شد. کاخ آپادانا که مدخل اصلی تخت جمشید بوده است، از معدود بناهای باقی مانده این مجموعه است. این کاخ که هم اکنون در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، از یک تالار مرکزی با 36 ستون و سه ایوان که هر کدام 12 ستون دارند، تشکیل شده است. هنرهای معماری تخت جمشید نسبت طلایی یکی از قوانین مهم در هندسه و برگرفته از طبیعت است. یکی از عجایب تخت جمشید رعایت این نسبت در ارتفاع سردرها به عرض آن ها و هم چنین ارتفاع ستون ها به فاصله بین دو ستون است. این موضوع نشانگر هنر نیاکانمان بوده است.